4. Το Μυστήριο της Μετανοίας

ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

4. Το Μυστήριο της Μετανοίας
α. Το νόημα του Μυστηρίου.
Για τη «μετάνοια» (που σημαίνει μεταβολή, αλλαγή νου, διανοίας εσωτερικά, αλλά και εξωτερικά της διαγωγής και συμπεριφοράς του ανθρώπου με βάση πλέον την πίστη και το θείο Νόμο του Κυρίου) έχουμε κάμει γενικά λόγο συχνά. Είναι ακριβώς η προϋπόθεση να δεχθεί ο άνθρωπος τη σωτηρία και τη θ. Χάρη. Και το Βάπτισμα του Τ. Προδρόμου, που ήταν προεικόνιση του αληθινού, γινόταν, αφού πρώτα οι βαπτιζόμενοι «εξωμολογούντο τας αμαρτίας αυτών» (Ματθ. 3, 6), ενώ επίσης ο Άγ. Ιωάννης ζητούσε «καρπόν άξιον της μετανοίας» (στιχ. 8).

Και στην Εκκλησία η Μετάνοια και η Εξομολόγηση γίνονταν ακριβώς πριν απ’ το Βάπτισμα, το οποίο και παρείχε την άφεση όλων των αμαρτιών του ανθρώπου. Γιατί το νόημα του Μυστηρίου είναι ακριβώς η συγχώρηση όλων ανεξαίρετα των μετά το Βάπτισμα αμαρτιών, αφού ο άνθρωπος σαν ελεύθερος, αλλά και αδύνατος μπορεί και πάλι ν’ αμαρτήσει. Για να μη μένει λοιπόν ο άνθρωπος μακριά απ’ τη θ. Χάρη, αλλά και να μην κοινωνεί έχοντας πάλι το μολυσμό της αμαρτίας, ο Κύριος όρισε στους Αποστόλους Του και αυτοί στην Εκκλησία το Μυστήριο της Μετανοίας ή ι. Εξομολογήσεως σαν δεύτερο Βάπτισμα και σαν αναγκαία καθαρτική προετοιμασία για τη φρικτή κοινωνία των Αχράντων Μυστηρίων. Αυτή την έννοια έχει όπως είδαμε, και η προτροπή του Ιερέως: «Πρόσχωμεν! Τα Άγια τοις αγίοις».

β. Η σύσταση του Μυστηρίου.
Το Μυστήριο της μετανοίας ίδρυσε και παρέδωσε ο Κύριος στους Αποστόλους ακριβώς μετά την Ανάστασή Του, όταν εμφανίσθηκε σ’ αυτούς «κεκλεισμένων των θυρών». Αφού τους έδωσε τη χάρη της ειρήνης, τους είπε: «Καθώς απέσταλκέ με ο Πατήρ, καγώ πέμπω υμάς. Και τούτο ειπών ενεφύσησε και λέγει αυτοίς· λάβετε Πνεύμα Άγιον· αν τινων αφήτε τας αμαρτίας (= σ’ όποιους, αφού μετανοήσουν, συγχωρήσετε τις αμαρτίες), αφίενται αυτοίς (= συγχωρούνται και από το Θεό), αν τινων κρατήτε, κεκράτηνται» (= ενώ σ’ όσους εξαιτίας ανειλικρινείας δεν τις συγχωρήσετε, θα μένουν αιώνια ασυγχώρητες, Ιωάν. 20, 21-23).

γ. Τα αισθητά σημεία του Μυστηρίου
Τα αισθητά σημεία του Μυστηρίου είναι τρία: 1) η Εξομολόγηση των αμαρτιών μπροστά στον Πνευματικό με ειλικρινή μετάνοια, 2) η επίθεση των χειρών του Πνευματικού στον εξομολογούμενο και 3) η συγχωρητική Ευχή. (Πνευματικός είναι κυρίως ο Επίσκοπος, αλλά και ο Ιερεύς στον οποίον ο Επίσκοπος δίδει ειδική άδεια).

δ. Τέλεση και αποτελέσματα του Μυστηρίου
Αρχικά το ι. Μυστήριο της ευσπλαγχνίας του Θεού γινόταν με δημόσια Εξομολόγηση των αμαρτιών, όπως όλα τα άλλα Μυστήρια τελούνται δημόσια. Από ενωρίς όμως καθιερώθηκε να τελείται τούτο μόνο από τον Πνευματικό και τον εξομολογούμενο, πράγμα που έχει κάμει το Μυστήριο τούτο το καταλληλότατο ψυχολογικά και παιδαγωγικά μέσο για την προσωπική πλέον επικοινωνία του αμαρτωλού με τη Χάρη του Κυρίου. Επειδή γίνεται «κατ’ ιδίαν» , έχει τον ιερό και απαραβίαστο χαρακτήρα του να είναι «απόρρητο», δηλαδή να μην έχει ούτε ο Πνευματικός το δικαίωμα ν’ ανακοινώσει ό,τι άκουσε κατά το Μυστήριο, αλλ’ ούτε και κανείς εντελώς ν’ απαιτήσει απ’ τον Πνευματικό την οποιαδήποτε ανακοίνωση. Για το λόγο αυτό είναι το γλυκύ καταφύγιο «πάντων των κοπιώντων και πεφορτισμένων» απ’ το βάρος της ενοχής και της αμαρτίας (Ματθ. 11, 28).

Όταν υπάρχει ειλικρινής μετάνοια και εξομολόγηση, δεν υπάρχει κανένα εντελώς αμάρτημα που να μη συγχωρεί ο Θεός. Η Παραβολή του Ασώτου, η συγχώρηση των αμαρτωλών και των τελωνών που κατέφευγαν στον Κύριο, αλλά και η πράξη της Εκκλησίας δια μέσου των αιώνων μαρτυρούν την καθολικότητα του Μυστηρίου για όλους τους αμαρτωλούς και για όλα τα αμαρτήματα.

ε. Η ψυχολογία και η αναγκαιότητα του Μυστηρίου.
«Δεν είναι το ίδιο, λένε μερικοί, να εξομολογηθώ ενώπιον του θεού μπροστά στα Εικονίσματα, εντελώς μόνος, αφού ο Θεός είναι παντογνώστης;». Όχι. Εφόσον ο Κύριος θέλησε η σωτηρία για το συμφέρον μας να γίνεται με αισθητό τρόπο και εφόσον συμμετέχει ο πιστός στα άλλα Μυστήρια με αισθητό τρόπο, πώς εδώ θα ισχύσει άλλο μέτρο; Η μυστικότητα και το απόρρητο του Πνευματικού είναι ακριβώς μέτρο φιλανθρωπίας. Εφόσον εξάλλου είναι θεοσύστατο το Μυστήριο και αιώνων πλέον πράξη της Εκκλησίας του Χριστού σύμφωνα με τη δική Του Εντολή, το Μυστήριο είναι αναγκαιότατο. Η συντριβή και η ταπείνωση που δημιουργεί η συναίσθηση, αλλά και η ανακοίνωση ων αμαρτιών ενώπιον του αντιπροσώπου του Θεού ασκούν πολλή επίδραση στην ψυχή. Υπάρχουν προκαταλήψεις, απορίες, που θέλει να λύσει ο άνθρωπος, αλλά και που δεν μπορεί να ειπεί στον τυχόντα. Ο Πνευματικός, όπως ο γιατρός, θα δώσει και συγκεκριμένες συμβουλές, οδηγίες. Σαν άνθρωπος γνωρίζει πολύ καλά την ανθρώπινη αδυναμία και σαν Πνευματικός έχει πείρα πολύτιμη για την ανθρώπινη ψυχή να ενισχύσει, να παρηγορήσει, να καθοδηγήσει συγκεκριμένα, να παρακολουθεί την πρόοδο της πνευματικής μας ζωής. Είναι λοιπόν και απ’ αυτήν την πλευρά αναγκαίο το Μυστήριο, ως αληθινό ιατρείο ψυχών, γιατί υπάρχει η Χάρη, υπάρχει η βεβαίωση του Θεού: «αφέωνταί σοι αι αμαρτίαι σου»! (Ματθ. 9, 2).

ς΄. Προετοιμασία και πρακτικές οδηγίες για το Μυστήριο.
Το Μυστήριο απ’ την πλευρά του ανθρώπου είναι αποτελεσματικότερο, αν γίνεται και κατάλληλη προετοιμασία. Για την προετοιμασία αυτή, που μπορεί βέβαια να ποικίλλει ανάλογα με την περίπτωση, καλά είναι τα εξής:

1) Να επιδιώκεται το συντομότερο χρονικά η Εξομολόγηση, μετά την αμαρτία, και να μη μεσολαβεί επικίνδυνη αναβολή.

2) Η συγκεκριμένη αυτοεξέταση και αυτοκριτική. Για τον αυτοέλεγχο αυτόν υπάρχουν και ειδικά βιβλία, κατατοπιστικότατα, που μπορεί καθένας εύκολα να βρει με τη συμβουλή του ιδίου του Πνευματικού, του εφημερίου ή του θεολόγου καθηγητή.

3) Η ι. Εξομολόγηση να προηγείται πριν απ’ τη θ. Κοινωνία, αλλ’ όχι μόνο κάθε Χριστούγεννα και Πάσχα. Το διάστημα της θ. Κοινωνίας θα μας ρυθμίσει ο Πνευματικός και πρέπει εμείς να το ζητήσουμε. Δεν είναι υποχρεωτική πριν από κάθε θ. Κοινωνία η ι. Εξομολόγηση, εκτός εάν έχει μεσολαβήσει «κώλυμα», εμπόδιο δηλαδή και πτώση μας. Τότε θα πάμε στον Πνευματικό. Αυτός θα μας διαφωτίζει ποια είναι αυτά τα «κωλύματα».

4) Σύμφωνα με την πράξη της Εκκλησίας μας, όλοι οι Ιερείς δεν είναι και Εξομολόγοι. Χρειάζεται ειδική άδεια του Επισκόπου. Αυτό σημαίνει πως μπορούμε και πρέπει να κάνουμε και εκλογή, απ’ την πλευρά της καθοδηγήσεως. Πάντως το Μυστήριο είναι το ίδιο και αποτελεσματικότατο από όλους τους Πνευματικούς.



Ο ι. Χρυσόστομος λέγει:

«Είσελθε εις την Εκκλησίαν και εξάλειψον την αμαρτίαν. Ιατρείον γαρ εστιν ενταύθα, ου δικαστήριον».

«Μη αισχυνθής πάλιν εισελθείν εις την Εκκλησίαν· αισχύνου αμαρτάνων, μη αισχύνου μετανοών».

«Ουκ αρκεί το ειπείν ότι αμαρτωλός ειμι, αλλά δη (=ασφαλώς) και κατ’ είδος αυτών μεμνήσθαι (= πρέπει συγκεκριμένα ν’ αναφέρεις) των πλημμελημάτων».

«Χωνευτήριον εστι της αμαρτίας η μετάνοια».



Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης:

«Λέγε πρώτην απ’ όλας εκείνην την αμαρτίαν όπου εντρέπεσαι περισσότερον» («Εξομολογητάριον»).



Ο Απόστολος Παύλος:

«Ιδού νυν καιρός ευπρόδεκτος, ιδού νυν ημέρα σωτηρίας» (Β΄ Κορ. 6, 2). «Αποθώμεθα ουν τα έργα του σκότους και ενδυσώμεθα τα όπλα του Φωτός» (Ρωμ. 13, 12).