1. Το Μυστήριο του Βαπτίσματος

ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ


1. Το Μυστήριο του Βαπτίσματος


α. Το νόημα του Μυστηρίου.
Η λέξη βάπτισμα (απ’ το βαπτίζω = βυθίζω εντελώς στο νερό) σημαίνει τη βύθιση ενός αντικειμένου ολοκλήρου μέσα στο νερό. Όταν όμως πρόκειται για έμψυχο ον, όπως είναι ο άνθρωπος, η βύθιση αυτή φέρνει τον πνιγμό, το θάνατο, εκτός αν σπεύσει κάποιος «ναυαγοσώστης» και σώσει το βυθισμένο πριν πνιγεί.

Ο συμβολισμός, το αισθητό σημείο, όπως θα ιδούμε είναι πραγματικός. Το βυθισμένο άνθρωπο στην «άβυσσον» (= σκοτεινό βάθος θάλασσας), τη «φωλιά» του δράκοντα-Διαβόλου, κατήλθε και έσωσε ο Θεάνθρωπος, ανασύροντας αναστημένος ο Ίδιος αναστημένο και το πλάσμα Του. Εξάλλου του έδωσε τέτοια δύναμη πλέον, ώστε να μην κινδυνεύει να πάθει το ίδιο, όσο μένει κοντά στο Σωτήρα του.

Αυτό είναι το νόημα, αληθινό και πραγματικό, του Μυστηρίου: η σωτηρία μας απ’ το θάνατο της αμαρτίας με το Σταυρικό Θάνατο και την Ανάσταση του Κυρίου. Και ακριβώς, γιατί Εκείνος μας έσωσε, γι’ αυτό και η προσωπική μας σωτηρία γίνεται με τη συμμετοχή μας στο Θάνατο-τριήμερη Ταφή και την Ανάστασή Του (τριπλή κατάδυση και ανάδυση). Μετά το βάπτισμα-θάνατο ακολουθεί η ανάδυση-ανάσταση, η γέννηση, η καινή ζωή. (Οι αιρετικοί Ρωμαιοκαθολικοί και Προτεστάντες έχουν καταργήσει, μαζί με τόσα άλλα, την τριπλή κατάδυση και ανάδυση, όπως και την ορθή ομολογία πίστεως, το «Πιστεύω», με την αιρετική προσθήκη του «Filioque» = και εκ του Υιού).

β. Η σύσταση του Μυστηρίου
Εκτός των πολλών προεικονίσεων στην Π. Δ. (κυρίως Κατακλυσμός, διάβαση Ερυθράς Θάλασσας, του Ιορδάνη από Ιουδαίους και Ελισαίο) και στην Κ. Δ. (βάπτισμα προδρόμου, Βάπτιση Κυρίου), ο Κύριος συνομιλώντας με το βουλευτή Νικόδημο του είπε: «Εάν μη τις γεννηθή εξ ύδατος και Πνεύματος, ου δύναται εισελθείν εις την βασιλείαν του Θεού» (Ιωάν. 3, 5). Η τελική όμως και σαφής ίδρυση και παράδοση του Μυστηρίου στους Αποστόλους Του έγινε πριν απ’ την Ανάληψη, όταν τους είπε: «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη βαπτίζοντες αυτούς εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος» (Ματθ. 28, 19). Ο Ίδιος ο Κύριος μίλησε και για την αναγκαιότητα του Βαπτίσματος με το παραπάνω «ου δύναται…» και «ο πιστεύσας και βαπτισθείς σωθήσεται, ο δε απιστήσας κατακριθήσεται» (Μαρκ. 16, 16).

Έτι η πρώτη πράξη των Αποστόλων μετά την κάθοδο του Αγίου Πνεύματος την Πεντηκοστή ήταν η «κατήχηση» και το «Βάπτισμα», το άνοιγμα των πυλών της Εκκλησίας, της «Κιβωτού της σωτηρίας»: «Οι μεν ουν ασμένως (=ευχάριστα) αποδεξάμενοι τον λόγον αυτού (του Πέτρου) εβαπτίσθησαν και προσετέθησαν τη ημέρα εκείνη ψυχαί ωσεί τρισχίλιαι» (Πράξ. 2, 41).

γ. Προετοιμασία για το Βάπτισμα
Με το Βάπτισμα από τους Αγίους Αποστόλους είχε συνδεθεί ως προετοιμασία του το κήρυγμα, η «κατήχηση», και η ομολογία της πίστεως στο Θεό, έπειτα από απάρνηση φυσικά του Διαβόλου. Η προετοιμασία αυτή γινόταν ολόκληρη περίοδο, την περίοδο κυρίως της Μ. Τεσσαρακοστής (περίοδος μετανοίας), και «οι προς το άγιον Βάπτισμα ευτρεπιζόμενοι» (θ. Λειτουργία Προηγ.) βαπτίζονταν το απόγευμα του Μ. Σαββάτου, ώστε με τη θ. Κοινωνία στη θ. Λειτουργία της Αναστάσεως να ενωθούν με τον Αναστάντα και να ζήσουν την «καινήν ζωήν» (Διακαινήσιμη Εβδομάδα. Γι’ αυτό οι «νεοφώτιστοι», όπως λέγονταν, όλη την εβδομάδα αυτή έφεραν «λευκό χιτώνα» σε ένδειξη της καθαρότητας. Έχουν βρεθεί μάλιστα σε παλαιούς χριστιανικούς τάφους επιγραφές σαν και αυτή: «πέθανε λευκοντυμένος» - «cessit in albis», δηλαδή τη Διακαινήσιμη Εβδομάδα, ενώ είχε βαπτισθεί).

Όταν όμως με την εξάπλωση της Εκκλησίας άρχισε να επικρατεί ο Νηπιοβαπτισμός, η προετοιμασία αυτή περιορίσθηκε στην ειδική τελετή πριν απ’ το Βάπτισμα, κατά την οποία γίνεται «ο εξορκισμός» του Διαβόλου, η αποδίωξή του δηλαδή με ειδικές Ευχές του Ιερέως, αφού τον απαρνηθεί ο πιστός – τώρα ο ανάδοχος - με τη ρητή διαβεβαίωση: «αποτάσσομαι τω Σατανά…», και τον «εμπτύει» στραμμένος προς τη δύση, το σκοτεινό βασίλειό του. Ταυτόχρονα όμως ο πιστός – ανάδοχος – υπόσχεται: «συντάσσομαι τω Χριστώ» (= έρχομαι με το μέρος του Χριστού σαν στρατιώτης του), και ομολογεί την ορθή πίστη, το Σύμβολο της πίστεως, στραμμένος πλέον προς την ανατολή, το φωτεινό βασίλειο «του Ηλίου της Δικαιοσύνης», τον Οποίον ο Ιερεύς ικετεύει να δεχθεί το νέο πιστό Του.

Η τελετή αυτή πριν απ’ το Βάπτισμα με το τόσο βαθύ νόημά της υποχρεώνει τον ανάδοχο, που «αναδέχεται» (= αναλαμβάνει) να κατηχήσει αυτός τον «αναδεκτό» του, το νήπιο, να εκπληρώσει αυτό το έργο. Είναι όμως λυπηρό ότι πολλοί ανάδοχοι δεν το κάνουν! Η ευθύνη της κατηχήσεως γι’ αυτό βαρύνει κυρίως τους γονείς, που πρέπει πολύ να φροντίζουν τα παιδιά τους να γίνουν συνειδητοί πιστοί.

Ο Νηπιοβαπτισμός σαν θεσμός είναι ευλογία και τιμή για τα παιδιά, ώστε να μη στερούνται μέχρι την ενηλικίωσή τους τη θεία Χάρη, αλλά απαλλαγμένα απ’ το προπατορικό αμάρτημα να αυξάνουν μέσα στη Χάρη του Κυρίου. Γι’ αυτό και όσο γρηγορότερα βαπτίζονται τα νήπια, τόσο και καλύτερα, πράγμα που παλαιότερα γινόταν μετά το Σαραντισμό. Όμως και αυτά με την ενηλικίωσή τους πρέπει να φροντίζουν πολύ για την «κατά Χριστόν» μόρφωσή τους. Η υπόσχεση «συντάσσομαι τω Χριστώ και πιστεύω…» πρέπει να εκπληρωθεί.

Για το σκοπό αυτό η Εκκλησία έχει καθιερώσει το θεσμό των Κατηχητικών Σχολείων για όλες τις παιδικές ηλικίες. Για τον ίδιο λόγο η Πολιτεία, που έχει επίσημη Θρησκεία την Ορθόδοξη Χριστιανική, έχει ειδικό μάθημα-κατήχηση καθιερωμένο σε όλα τα σχολεία, το μάθημα των Θρησκευτικών. Οι ευκαιρίες λοιπόν παρέχονται σ’ όλους δωρεάν, όπως και η θ. Χάρη. Δεν μένει παρά συνειδητά να γνωρίσουν και να ζουν την πίστη των πατέρων τους, την πίστη του Χριστού και Σωτήρα όλων μας, που είναι η μόνη αληθινή και λυτρωτική.

δ. Τα αισθητά σημεία του Μυστηρίου.
Τρία είναι τα κύρια αισθητά σημεία, τα «σημεία» δηλαδή που βλέπουμε και ακούμε: 1) το νερό, 2) η τριπλή κατάδυση και ανάδυση σ’ αυτό του βαπτιζομένου και 3) τα λόγια του Ιερέως: «Βαπτίζεται ο δούλος του Θεού (…) εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος».

ε. Η τέλεση του Μυστηρίου.
Πρώτα αγιάζεται το νερό με τρεις Ευχές του Ιερέως και με το σημείο του Σταυρού, που γίνεται μέσα στο νερό με το χέρι του Ιερέως. Ο αγιασμός αυτός, όπως λέγεται στη Ευχή, συμβολίζει τον αγιασμό των υδάτων του Ιορδάνη απ’ τον Κύριον, τον Οποίον ο Ιερεύς παρακαλεί ν’ αγιάσει και τούτο το νερό και να το κάμει: «αφθαρσίας πηγήν, αγιασμού δώρον, αμαρτημάτων λυτήριον, νοσημάτων αλεξητήριον (= που ν’ απομακρύνει), δαίμοσιν ολέθριον, ταις εναντίαις δυνάμεσιν απρόσιτον, αγγελικής ισχύος πεπληρωμένον.

Η χρήση του λαδιού και η αλοιφή του νηπίου μ’ αυτό έχει τη συμβολική έννοια ότι σαν πιστός θα παλεύει με το Διάβολο, όπως οι αθλητές, που αλείβονταν παλιά με λάδι στις παλαίστρες.

Ακολουθεί έπειτα η τριπλή κατάδυση και ανάδυση του βαπτιζομένου στο όνομα της Αγίας Τριάδος. Είναι σύμβολο, αλλά με πραγματική ενέργεια, της τριήμερης Ταφής και Αναστάσεως του Κυρίου. Όπως ο Κύριος συμμετέχοντας στο θάνατό μας μας εζωοποίησε και μας ανέστησε, έτσι και εμείς συμμετέχοντας με την τριπλή κατάδυση στο Θάνατο και την τριήμερη Ταφή Του, «αναδυόμενοι» συμμετέχουμε και στην Ανάστασή Του, «καινοί» και αναγεννημένοι πλέον, καθαρισμένοι απ’ το προπατορικό αμάρτημα και δυνατοί με τη θεία Χάρη.

Έπειτα γίνεται η χρίση με το Άγιο Μύρο-Χρίσμα (που είναι ιδιαίτερο Μυστήριο), η ένδυση με λευκά ενδύματα, ενώ ψάλλεται το «Χιτώνα μοι παράσχου φωτεινόν…». Ακολουθεί η πανηγυρική περιφορά με λευκές λαμπάδες γύρω απ’ την Κολυμβήθρα, ενώ ψάλλεται το «Όσοι εις Χριστόν εβαπτίσθητε Χριστόν ενεδύσασθε. Αλληλούια» (= όσοι με το Βάπτισμα εγίνατε συμμέτοχοι του θανάτου του Χριστού επήρατε ένδυμα άφθαρτο τον Ίδιο το Χριστό, την καινή ζωή. Γι’ αυτό αινείτε τον Κύριο-αλληλούια). Τέλος ακολουθούν το Αποστολικό και Ευαγγελικό Ανάγνωσμα, μερικές Ευχές και η Απόλυση.

Η τελετή του αγίου Βαπτίσματος είναι πολύ χαρμόσυνη και πανηγυρική. Οι γονείς, οι συγγενείς, τα παιδιά περισσότερο αισθάνονται ιδιαίτερα το Βάπτισμα. Πραγματικά, γεννιέται ένας νέος άνθρωπος «εν Χριστώ» και όλοι συγχαίρουν. Και μαζί τους όλη η Εκκλησία και περισσότερο η θριαμβεύουσα και οι Άγιοι Άγγελοι, που εννοούν πολύ περισσότερο την αιώνια αξία αυτής της γεννήσεως.

ς. Η ειδική χάρη του Μυστηρίου.
Η ειδική χάρη που μεταδίδει το άγιο Βάπτισμα στο βαπτιζόμενο είναι: 1) η άφεση όλων των αμαρτιών και συγκεκριμένα του προπατορικού αμαρτήματος και των προσωπικών-προαιρετικών (όταν ο βαπτιζόμενος είναι ηλικιωμένος· γι’ αυτό μετά το Βάπτισμα, οποιαδήποτε και αν ήταν πριν η διαγωγή του, εφόσον ζήσει ως αναγεννημένος, μπορεί και να ιερωθεί)· και β) η αναγέννηση, η υιοθεσία, η δικαίωση και ο αγιασμός-θέωση, με την έννοια που έχουμε εξηγήσει. Ο βαπτισμένος πλέον έχει επανέλθει στην προπτωτική κατάσταση του «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν», εκτός του υπολείμματος της «ροπής» προς το κακό, που όμως μπορεί να υπερνικηθεί, να μείνει «ανενέργητη», και του «φυσικού» θανάτου, σαν «ουλής»-σημαδιού της αμαρτίας, αλλά χωρίς δύναμη πλέον. Εδώ ισχύουν τα λόγια του θείου Παύλου: «Αλλά απελούσασθε, αλλά ηγιάσθητε, αλλά εδικαιώθητε εν τω ονόματι του Κυρίου Ιησού και εν τω Πνεύματι του Θεού ημών» (Α΄Κορ. 6, 11).

ζ. Βάπτισμα «ανάγκης» και αβάπτιστα νήπια
1. Σε περίπτωση κινδύνου ενός αβαπτίστου η Εκκλησία αναγνωρίζει το «αεροβάπτισμα» με τα λόγια: «Βαπτίζεται ο δούλος του Θεού (…) εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος». Το Βάπτισμα τούτο μπορεί να κάμει οποιοσδήποτε Χριστιανός. Όταν όμως επιζήσει ο «αεροβαπτισμένος», το Βάπτισμα τελείται από Ιερέα κανονικά. Το κανονικά τελεσμένο Βάπτισμα είναι ανεπανάληπτο.

2. Εξάλλου για τα «απειρόκακα» νήπια που πεθαίνουν αβάπτιστα μερικοί Πατέρες της Εκκλησίας υποστηρίζουν πως θα βρίσκονται σε «μέση κατάσταση», ούτε θα κολάζονται, αλλ’ ούτε και θα δοξάζονται. Η Αγ. Γραφή όμως δεν μας λέγει τίποτε σχετικά. Η πλήρης Αποκάλυψη μας επιφυλάσσεται στην άλλη ζωή.