3.ΤΡΙΑΔΙΚΟΣ ΘΕΟΣ

Ο Τριαδικός Θεός: Τριαδική Μονάς.
α. Γενικά.
Η πίστη σε Ένα Θεό, αλλά Τριαδικό, είναι δόγμα πίστεως μόνο του Χριστιανισμού και στηρίζεται αποκλειστικά στην Αυτοαποκάλυψη του Ιδίου του Θεού. Κανείς άνθρωπος π. και μ.Χ. φυσικά και λογικά δεν συνέλαβε το μέγιστο τούτο μυστήριο, όπως και μετά την αποκάλυψή του κανείς επίσης δεν μπορεί να το συλλάβει και να το εννοήσει λογικά. Είναι και θα παραμένει μέγιστο και ανεξήγητο μυστήριο.

Ενώ όμως το δόγμα περί της Αγίας Τριάδος είναι και θα παραμένει το μέγιστο και ανεξήγητο μυστήριο, η πίστη σ’ αυτό είναι εντελώς αναγκαία για τη σωτηρία μας και επομένως πρέπει να είναι ζωντανή και ισχυρή· και αυτό ισχύει για όλους ανεξαίρετα τους πιστούς. Όχι λοιπόν για να το καταλάβουμε, αλλά για να το πιστεύσουμε περισσότερο, πρέπει να γνωρίζουμε τουλάχιστο τι ακριβώς ο Ίδιος ο Θεός στην Α.Γ. και την Ι.Π. μας αποκαλύπτει σχετικά, όπως και την έννοια των λέξεων που χρησιμοποιεί η θ. Αποκάλυψη στη γλώσσα των ανθρώπων

β. Βασικά χωρία της Αγ. Γραφής.
1. Στην Π.Δ. έχουμε τους πρώτους υπαινιγμούς περί της Αγίας Τριάδος. Βέβαια, η θ. Αποκάλυψη στην Π.Δ. είχε προπαρασκευαστικό χαρακτήρα και έγινε προοδευτικά και εξελικτικά. Υπήρχε ο μεγάλος κίνδυνος να παρερμηνευθεί η αλήθεια περί Τριαδικού Θεού, ανάμεσα μάλιστα στο ειδωλολατρικό και πολυθεϊστικό περιβάλλον της εποχής.

Οι υπαινιγμοί ή συμβολισμοί στην Π.Δ. είναι οι εξής: Η χρήση πληθυντικού από το Θεό στην πλάση, την πτώση και τη διασπορά των ανθρώπων. «Ποιήσωμεν άνθρωπον…» (Γεν. 1, 26)· «Ιδού Αδάμ γέγονεν ως εις εξ ημών…» (Γεν. 3, 22)· «Δεύτε και καταβάντες συγχέωμεν αυτών εκεί την γλώσσαν» (Γεν. 11, 7). Επίσης στη φιλοξενία των «τριών άνδρών»-Αγγέλων από τον Αβραάμ (Γεν. 18, 1 κέξ.), στον «Τρισάγιο Ύμνο» του οράματος του Ησαΐα (Ησ. 6, 3) κ.ά.

2. Στην Κ.Δ. η αποκάλυψη πλέον του μυστηρίου γίνεται πρώτα κατά τον Ευαγγελισμό: «Πνεύμα Άγιον επελεύσεται επί σε… διό και το γεννώμενον άγιον κληθήσεται, Υιός Θεού» (Λουκ. 1, 35). Κυρίως όμως η «φανέρωση» της Αγίας Τριάδος γίνεται κατά τη Βάπτιση του Κυρίου (Ματθ. 3, 16-17). Ο Ίδιος ο Κύριος εξάλλου πολλές φορές αποκάλυψε το μέγα τούτο μυστήριο τονίζοντας την ισότητα και ενότητα των Προσώπων Πατρός και Υιού και Αγίου Πνεύματος. Τους λόγους Του περισσότερο μας διέσωσε ο Ιωάννης: «Εν αρχή ην ο Λόγος και ο Λόγος ην προς τον Θεόν και Θεός ην ο Λόγος...» (Ιωάν. 1, 1)· «Εγώ εν τω Πατρί και ο Πατήρ εν εμοί…» (Ιωάν. 14, 11)· «Εγώ ερωτήσω τον Πατέρα και άλλον Παράκλητον δώσει υμίν, ίνα μένη μεθ’ υμών εις τον αιώνα, το Πνεύμα της αληθείας, ο παρά του Πατρός εκπορεύεται» (Ιωάν. 14, 16-17)· «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη βαπτίζοντες αυτούς εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος» (Ματθ. 28, 19) κ.ά.

γ. Συνοπτική διατύπωση του δόγματος.
Μετά την παράθεση των προηγουμένων μαρτυριών και εξηγήσεων μπορούμε να παρακολουθήσουμε λεκτικά τουλάχιστο τη διατύπωση του δόγματος:

Υπάρχει Ένας και Μόνος Θεός, μία θεία ουσία ή φύση άναρχη, άκτιστη, άυλη, αμετάβλητη, αδιαίρετη, παντοδύναμη, τελεία κλπ. Εντελώς και απόλυτα ταυτόχρονα όμως η ίδια και απαράλλακτη και μία θεία φύση υπάρχει αδιαίρετη και ολόκληρη σε τρία θεία Πρόσωπα, τον Πατέρα, τον Υιό και το Πνεύμα το Άγιον. Τα τρία θεία Πρόσωπα είναι απόλυτα και απαρράλλακτα ίσα και ομοούσια (από την ίδια ακριβώς θεία ουσία), άναρχα, τέλεια, παντοδύναμα, Θεός το καθένα, αλλά αχώριστο από τα άλλα δύο Πρόσωπα, ώστε να υπάρχει πάντοτε Ένας Θεός και όχι τρεις. Δεν υπάρχει καμμιά αριθμητική, ποσοτική ή ποιοτική διαφορά μεταξύ των τριών Προσώπων. Οι λέξεις πρώτο, δεύτερο, τρίτο Πρόσωπο εκφράζουν τον αΐδιο ( = άναρχο και αιώνιο) τρόπο υπάρξεως των θείων Προσώπων εντός («εν τοις κόλποις») της Αγίας Τριάδος. Μόνο ότι ο Πατήρ είναι αγέννητος, ο Υιός γεννάται «εν τοις κόλποις του Πατρός αϊδίως και αχρόνως» και το Πνεύμα το Άγιον «εκπορεύεται εκ του Πατρός» και μόνο. Τα υποστατικά αυτά ιδιώματα είναι ακοινοποίητα (ακοινώνητα) μεταξύ των θείων Προσώπων (δηλ. το αγέννητο του Πατρός, το γεννητό του Υιού και το εκπορευτό του Αγ. Πνεύματος). Όλα τα άλλα είναι κοινά στα θεία Πρόσωπα ως ομοούσια.

Έτσι η συνοπτικότερ διατύπωση του δόγματος είναι: «Θεία Τριαδική Μονάς, Μονάς εν Τριάδι και Τριάς εν Μονάδι».

δ. Αγία Τριάς και Εκκλησία
Όπως είπαμε, το δόγμα περί Αγίας Τριάδος «υπερέχει πάσαν έννοιαν». Εντούτοις, είναι η μόνη αλήθεια για τη φύση του μόνου αληθινού Θεού, που είναι Αγάπη: «Ο Θεός αγάπη εστίν» (Α΄ Ιωάν. 4, 8). Έτσι η μία θεία φύση εκφράζει τη μεγάλη αλήθεια της μονοθεΐας, αλλά και τα τρία ομοούσια και ίσα θεία Πρόσωπα, ενώ προφυλάσσουν από την πολυθεΐα, εκφράζουν τη μεγάλη αλήθεια ότι ο Ένας Θεός είναι όχι ύπαρξη «ατομική-εγωιστική», αλλά Αγάπη ανέκφραστη, κοινωνία-επικοινωνία (αλλά ασύγχυτη) προσώπων.

Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο στην Εκκλησία, ως έκφραση του μεγίστου δόγματος της Αγίας Τριάδος, πρέπει να υπάρχει αγάπη-κοινωνία μεταξύ των προσώπων-πιστών ως το πρώτο χαρακτηριστικό τους. Έχουμε εδώ την πρώτη άρρηκτη σχέση δόγματος και ηθικής ή αληθείας και ζωής. Και τέτοιες σχέσεις υπάρχουν πολλές και μόνο έτσι κατανοείται ορθά και γίνεται βίωμα ορθόδοξο ο Χριστιανισμός. Γιατί αληθινή χριστιανική ζωή χωρίς ζωντανή πίστη και βίωση του δόγματος της Αγίας Τριάδος δεν υπάρχει. Μόνο όταν ο πιστός-πρόσωπο είναι ενωμένος (όχι διχασμένος εσωτερικά), καθαγιασμένος απ’ τη χάρη του Θεού και απέναντι των άλλων ανθρώπων-προσώπων έχει μια πραγματική ενότητα και κοινωνία-επικοινωνία αγάπης, τότε είναι πραγματικά πλάσμα «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν» της Αγίας Τριάδος, όπως θα ιδούμε στη συνέχεια.

ε. Μερικοί Τριαδικοί Ύμνοι.
Οι ωραιότερες «ορθόδοξες» διατυπώσεις του δόγματος περί της Αγίας Τριάδος, όπως και όλων των αληθειών της Πίστεως, υπάρχουν στην άφθαρτη πραγματικά Υμνολογία μας, που είναι ιδιαίτερα τριαδολογική.

α) «Τριάδα την σεπτήν, και αμέριστον φύσιν, προσώποις εν τρισί, τεμνομένην ατμήτως, και μένουσαν αμέριστον, κατ’ ουσίαν θεότητος, προσκυνήσωμεν, ως Ποιητήν και Δεσπότην, Θεόν υπεράγαθον».

(Κάθισμα Τριαδικό Μεσονυκτικού Κυριακής Α΄ Ήχου. Ψάλλεται όπως το: Τον τάφον Σου, Σωτήρ).

β) «Άξιόν εστιν ως αληθώς, την υπέρθεον υμνείν Τριάδα, άναρχον Πατέρα και παντουργόν, συνάναρχον Λόγον, προ αιώνων εκ του Πατρός, αρρεύστως τεχθέντα, και το Άγιον Πνεύμα, το εκ του Πατρός αχρόνως εκπορευόμενον».

(Τριαδικός Ύμνος καθημερινού Μεσονυκτικού. Ψάλλεται σε ήχο Β΄).

γ) «Θείας φύσεως ομοουσίου, το τρισήλιον υμνούμεν κράτος, και τρισαγίαις φωναίς εκβοήσωμεν· Άγιος ει, ο Πατήρ ο προάναρχος· Άγιος ει, ο Υιός ο συνάναρχος· Πνεύμα Άγιον, ο εις αμερής Θεός ημών, και πάντων Ποιητής και φιλάνθρωπος».

(Τριαδικό Κάθισμα Μεσονυκτικού Κυριακής Γ΄ Ήχου. Ψάλλεται όπως το: Θείας πίστεως).